!!! Zamów książkę o cmentarzu parafialnym w Rozwadowie !!!
Cmentarze, tak ściśle związane z siedliskami ludzkimi, jak życie ze śmiercią, są bardzo szczególnym źródłem wiedzy o dziejach minionych pokoleń. Przez wieki przybierały one różne formy dyktowane panującymi zwyczajami czy religią poszczególnych społeczeństw, będąc jednak zawsze odzwierciedleniem ich stosunku do śmierci i spraw ostatecznych.
Przed chrystianizacją chowano zmarłych w różnych miejscach: na polach, w sadach, pod progami domów. Po chrzcie Polski zaczęły pojawiać się cmentarze przy kościołach i poza nimi, te ostatnie od połowy XII wieku poczęły zanikać, na rzecz coraz popularniejszych parafialnych cmentarzy przykościelnych. Te przykościelne cmentarze były niewielkie, co nie wynikało z ograniczeń przestrzennych, ale dotyczyło uwarunkowań doktrynalnych. Sobór rzymski z 1059 roku nakazywał przy budowanych świątyniach wyznaczać obszar dla grzebania umarłych o szerokości 60 kroków, z zachowaniem proporcji, które wyznaczał cień świątyni. W ten sposób zmarli spoczywali pod pieczą kościoła – spoczywali w Panu. Przez wieki ta zasada była przestrzegana, nawet wówczas, gdy budowano wielkie świątynie poza zabudowaniami miast.
Wróćmy jednak do cmentarza parafialnego w Rozwadowie. W chwili obecnej liczy on dokładnie 219 lat. Założony pierwotnie na peryferiach miasta w pobliżu lasu, w sąsiedztwie Klasztoru OO. Kapucynów, dziś znajduje się w obrębie miasta Stalowa Wola, w pobliżu dużego osiedla, pomiędzy dwoma ruchliwymi trasami komunikacyjnymi. Narzuca się zabawny paradoks: cmentarz założony w myśl dekretu o odsuwaniu cmentarzy poza obręb kościołów i ludzkich siedlisk, po zaledwie dwóch wiekach znajduje się wewnątrz miasta. Tylko, że tym razem to miasto „przyszło” do niego...
Obecnie ogrodzony wokoło siatką metalową, dawniej (na pewno do okresu II wojny światowej) płotem drewnianym ustawionym miedzy słupami z cegły26. Dwa lata temu ogrodzenie odnowiono, postawiono ozdobne słupy, jednocześnie powiększając powierzchnię cmentarza od strony ulicy Rozwadowskiej. W chwili obecnej zajmuje on obszar 2.8 ha.
Główne wejście na cmentarz, neogotycka brama zbudowana w roku 1923, znajduje się od strony ul. Klasztornej. Drugie, na przeciwległej ścianie ogrodzenia, od strony ul. Rozwadowskiej. Oba te wejścia łączy główna aleja, prostopadle od niej odchodzą boczne alejki, po trzy w każdą stronę. Dzielą one teren cmentarza na kilka kwater, wewnątrz których nie ma jakiegokolwiek uporządkowania, zwłaszcza w najstarszych częściach. Jak to zwykle bywa na starych cmentarzach, groby usytuowane są we wszystkich kierunkach, bardzo blisko siebie. Nierzadko pomiędzy istniejącymi grobami znajdują się resztki murków, czy płyt nagrobkowych pozostałych po starych, zapomnianych grobach. Stwarza to jednak niepowtarzalny klimat, którego próżno by szukać na nowych cmentarzach, gdzie groby ułożone są równo, jeden przy drugim, w swoistym geometrycznym ładzie.
Najstarsza część cmentarza znajduje się w północno-zachodniej jego części. Tutaj są najstarsze groby. Jest ich dwa, jeden to grób Józefy Krupeckiej zmarłej 24 listopada 1847 roku. Nagrobek stanowi wielki kamień, na którym umieszczono tabliczkę z imieniem i nazwiskiem zmarłej, datą urodzenia i śmierci oraz napisem: A światłość wiekuista, którą tak ukochała niechaj jej świeci na wieki wieków Amen..
Fot. 1.Takich bardzo ciekawych krzyży na naszym cmentarzu jest wiele. Niektóre bardzo stare, wykuwane ręcznie. Niestety wiele z nich usytuowanych jest na nieznanych grobach.
Fot. 2. Ten nagrobek liczy sobie już 78 lat. Niewiele takich ocalało, ten wyglada jeszcze całkiem dobrze. W grobie spoczywa Piotr Dutka.
Fot. 3. Grób Witolda Habdanka -Kossowskiego, ochotnika Legionow Polskich, jednego z wielu bohaterów naszego regionu.
Fot. 4. Płyta z grobu Henryka Schucta, c.k. urzęnika sądowego. Jeden z najstarszych na rozwadowskim cmentarzu.
Fot. 5. W pobliżu zabytkowego dębu znajduje się grób Józefa Gruszczyńskiego z roku 1873.
Fot. 6. Grób jednego z rozwadowskich proboszczów, ks. Jakiela. Większość grobów księży usytuowana jest w jednym miejscu, w najstarszej części cmentarza, w pobliżu zbiorowej mogiły kapucyńskiej.
Fot. 7. Uroczy nagrobek zdobiący grób rodziny Sorgów: Kwiryna Sorga c.k. sędziego powiatowego z Rozwadowa (jak to brzmi!), jego żony Antoniny i córki Antosi. Matka i córka zmarły w tym samym roku. Jaki dramat kryje ten grób? Na krzyżu wieniec - znaki roślinne symbolizują odradzanie się życia.
Fot. 8. Pod tym chylącym się nagrobkiem, śpi snem wiecznym Felicja Grzybowska, nieślubna córka ks. Lubomirskiego, zamordowana skrytobójczo w roku 1936.
Fot. 9. Te stare nagrobki dodają uroku cmentarzowi, tworzą szczególny klimat, budzą refleksje.
Fot. 10. Filip Nazar był założycielem znanego i cenionego do dziś rodu rozwadowskich stolarzy.
Fot. 11. Jeden z wielu oryginalnych, metalowych krzyży.
Fot. 12. Ten nagrobek trudno znaleźć, chociaz znajduje się tuż przy głównej alei. Ukryty jest bowiem w gęstwinie krzewu. Mimo upływu czasu, zachował sie dobrze.
Fot. 13. Trudno uwierzyć, że liczy sobie już 80 lat! Na cmentarzu rozwadowskim zachowało się kilkadziesiąt nagrobków z tego okresu, zaliczają się do grupy późniejszych.
Fot. 14. Większość pomników nagrobnych z różowego piaskowca jest dziełem przedwojennych rozwadowskich kamieniarzy - Michała i Jana Jękotów.
Fot. 15. Nagrobek Józefy z Panasiewiczów Szyszkowskiej to prawdziwe cudo! Liczy sobie 118 lat! Ciekawe zdobienia, podstawa fryzowana ornamentem meandrowym....
Fot. 16. ...na szczycie ozdobny wspornik zwieńczony krzyżem. Stoi w najstarszej części cmentarza, w poblizu ogrodzenia, widoczny z ulicy Klasztornej.
Fot.17. Hipolit Zoellner, c.k. pocztmistrz, na tym cmentarzu pochowana jest także jego żona Teofila oraz dwie inne osoby o tym samym nazwisku. Czy jest to jedynie zbieżność nazwisk czy są to członkowie tej samej rodziny, nie wiadomo..
Fot.18. Nagrobek z figurą Matki Bożej, na grobie Bronisławy Czarnoty.
Fot. 19. Jeszcze inny nagrobek ozdobiony fiogurą Matki Bożej - grób rodziny Serwackich i Smoleńskich z 1887 roku.
Fot. 20. Grobów dziecięcych na naszym cmentarzu jest wiele. Ten należy do Zygmunta Gaja, nagrobek w postaci...
Fot.21. ...klęczącego aniołka. Prześliczna figurka pochodzi z początku XX wieku.
Fot. 22. Jeszcze jeden dziecięcy grób. Pochodzi z 1922 roku. Spoczywa w nim córeczka Józefa i Ewy Wojteczków - Wandzia. Nagrobków imitujących kopczyk kamieni jest na cmentarzu kilka.
Fot. 23. Ten nagrobek, znajdował się na grobie Jana Skulskiego, c.k. komisarza straży skarbowej. Napis trudny do odczytania, nie wiadomo z jakiego pochodzi okresu, przypuszczalnie powstał w drugiej polowie XIX wieku. Niezwykle interesująca rzeźba twarzy Jezusa, wyjatkowo dobrze zachowana.
Fot. 24. Kolejna figura Matki Bożej, na grobie Zofii Potokowej.
Fot.25. Pomnik grunwaldzki, upamiętniający 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. 1910 rok.
Fot. 26. I jeszcze jeden bardzo oryginalny krzyż, nie wiadomo kto jest pod nim pochowany, ani ile ma lat. Znajduje sie w najstarszej części cmentarza.
Fot. 27. Ksiądz Michał Dukiet był proboszczem w Rozwadowie, za jego czasów ukończono budowę kościoła farnego.Zmarł w 1933 roku.
Fot. 28. Napis na tym nagrobku jest niemal całkowicie nieczytelny. Jednak po wielu próbach i zastosowaniu wielu różnych sposobów udało sie nam go odczytać. Wiemy zatem, że w grobie spoczywa Ksawery Tyten zmarły 15.10.1884 roku.
Fot. 29.Grób Karoliny Łapińskiej zdobi rzeźba w postaci złamanej kolumny - symbolizującej przerwane życie - autorstwa J.Kuleszy z Krakowa. Ten bardzo oryginalny nagrobek, dość dobrze zachowany, pochodzi z 1889 roku.
Fot. 30. W pobliżu znajduje się grób innej osoby o takim samym nazwisku - Józefy Łapińskiej. Nagrobek z 1906 roku.
Fot. 31. Grób Hermana Stanisława Prezesa, zarządcy pocztowego z Rozwadowa z 1907 roku.
Fot. 32. Duży, dwustronny grobowiec rodziny Sebastyańskich. Najstarszy pochówek z roku 1898, dotyczy Ignacego Sebastyańskiego, c.k. oficyała sądowego.
Fot. 33. Grób Tomasza Szostaka, komisarza straży skarbowej z 1914 roku. Grób ogrodzony metalowym płotkiem, całkowicie zaniedbany.
Fot. 34.Współczesny, dziecięcy nagrobek, Ewuni Oprysko. Na uwagę zasługuje ciekawa inskrypcja.
Fot. 35. Ten nagrobek, z 1909 roku zdobi grób Krystyny Łodzińskiej. Zachowany dobrze, jednak nasuwa się pytanie jak długo jeszcze? Stoi jakby wbrew prawu ciążenia, pochylił się bowiem bardzo i aż strach pomysleć, że może któregoś dnia upaść.
Fot. 36. Grób rodziny Kobylańskich. Stoi przy głównej alei, jest jednym z niewielu nowszych nagrobków figuralnych.
Fot.37. Współczesny nagrobek z 2000 roku.Ten anioł stoi na grobie Janusza Bacy, jego autorem jest A. Krawczak.
Fot. 38. Kolejny, ciekawy, współczesny nagrobek, na grobie rodziny Wrzosów. Postać siedzącego Chrystusa prezentuje się bardzo oryginalnie.
Fot. 39. Romuald Niedenthal był c.k. nadstrażnikiem skarbowym, zmarł w 1904 roku. Jego grób znajduje się w południowej części cmentarza.
Fot. 40. Nagrobek Emilii Pałkowej jest dziełem rozwadowskich kamieniarzy, Jękotów. Bardzo oryginalny pomysł, wyglada jak rodzinna foto/cment_rozw/grafia stojaca na kominku.
Fot. 41. Takich nagrobków, z charakterystyczną gwiazdą pod krzyżem, na rozwadowskim cmentarzu jest kilka. Przypuszczalnie pochadzą z jednego warsztatu kamieniarskiego działającego gdzieś w okolicy.
Fot. 42. Ten uroczy aniołek znajduje się na grobie Zosieńki, córki Juliana i Stefanii Wąsowiczów z 1931 roku. Figurki w postaci aniołków są czętym motywem zdobniczym na dziecięcych grobach, równiez współczesnych.
Fot. 43. Kolejny nagrobek z figurą Matki Bożej. Ten znajduje się na grobie Franciszki Gorczycowej, zmarłej w 1925 roku.
Fot. 44. Dobrze zachowany grób Marii Krupeckiej. Jest jednym z dwóch najstarszych nagrobków rozwadowskiego cmentarza, z listopada 1847 roku.
Fot. 45. Takich szczątków z poniszczonych nagrobków jest na cmentarzu sporo. Na tym zachował się fragment z datą powstania. Dzięki temu wiadomo, że liczy sobie 94 lata!
Fot. 46. Na tym krzyżu, po odkopaniu go i oczyszczeniu z ziemi, odczytano napis. Niewprawną ręką ktoś napisał nazwisko - Maryja Bełzak. Zachował się fragment daty 1920.
Fot. 47. Takich całkowicie nieopisanych nagrobków czy krzyży jest również sporo. Czyj to grób?
Fot. 48. To jest najstarszy nagrobek na rozwadowskim cmentarzu. Liczy sobie 157 lat! Inskrypcja głosi, że w grobie spoczywają członkowie rodziny Jasińskich. Najstarszy z nich -Jerzy zmarł 13.11.1847 roku.
W tym miejscu wypada przyznać, że dzięki ludzkiej skłonności do budowania bardzo trwałych grobów o wyszukanych kształtach i formach, do opatrywania imion zmarłych ich ziemskimi funkcjami i zaszczytami, możemy pogłębiać wiedzę o ludziach, którzy już odeszli, a którzy żyli i pracowali w przeszłości w naszym środowisku. Dzięki temu ci zmarli, których już dziś nikt nie pamięta, są nam bliżsi i choć odeszli, ich groby opowiadają nam o ich życiu, pracy i o starym Rozwadowie.
Przykro, że są zaniedbane, że dzisiejsi rozwadowianie nie troszczą się o tak cenne zabytki. A one są w coraz gorszym stanie i za parę lat nie będzie już tych, które jeszcze teraz można uratować. Jako przykład posłużyć może jeden z najstarszych grobów z 1847 roku, z którego ułamał się, a może został ułamany, krzyż, a jeszcze w listopadzie 2003 roku był cały. Winni jesteśmy troskę o przeszłość, zarówno pamięci tych ludzi z grobów jak i tym, którzy przyjdą po nas.
Tekst: Grażyna Lewandowska
Fot. Marek Maciej Ziemba (wrzesień-październik 2004)
!!! Zamów książkę o cmentarzu parafialnym w Rozwadowie !!!
